Τα χριστουγεννιάτικα γλυκά της Ισπανίας

της Ζαμπέλας Κουραμπά 

Τα Χριστούγεννα στην Ισπανία κρύβουν πολλές θερμίδες, υπέροχο πλάσμα! Τα αμύγδαλα, τα καρύδια, τα φουντούκια, η ψίχα από κουκουνάρι, τα κάστανα και τα αποξηραμένα φρούτα παραδοσιακά καταναλώνονται σε αφθονία τις γιορτινές ημέρες και είναι οι πρωταγωνιστές σε αρκετές χριστουγεννιάτικες συνταγές ζαχαροπλαστικής. Υπάρχουν γλυκά που θυμίζουν κουραμπιέδες ή βασιλόπιτα, αλλά θα σου λείψουν σίγουρα τα μελομακάρονα αν βρεθείς στην Ισπανία τις ημέρες των γιορτών. Θα σε προετοιμάσω, όμως, για το θα αντιμετωπίσεις γευστικά σε μια ενδεχόμενη χριστουγεννιάτικη επίσκεψη. 

1. Turrón 
Το turrón είναι το χριστουγεννιάτικο γλύκισμα με αμύγδαλο, μέλι, ζάχαρη και ασπράδι αυγού. Οι παραδοσιακές ισπανικές εκδοχές αυτού του γλυκού είναι η μαλακή εκδοχή της Χιχόνα και η σκληρή του Αλικάντε, που θυμίζει πολύ αυτό που λέμε «μαντολάτο» στην Ελλάδα. 

Μπορεί κανείς να συναντήσει στην Ισπανία πολλές διαφορετικές εκδοχές του turrón: με φρούτα, με κουκουνάρια και φουντούκια, με σοκολάτα, με κρέμα καταλάνα, με καρύδα κ.α.

Διαφορετικές εκδοχές υπάρχουν και για την καταγωγή αυτού του γλυκού. Η επικρατέστερη θέλει το turrón να είναι αραβική κληρονομιά από την Αλ-Άνταλους, το μέρος της Ιβηρικής χερσονήσου που βρισκόταν υπό μουσουλμανική κατοχή από το 711 μ.Χ. για περίπου 8 αιώνες. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, οι αθλητές στην Αρχαία Ελλάδα κατανάλωναν ένα παρόμοιο γλυκό με αμύγδαλα και μέλι πριν αγωνιστούν στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Υπάρχουν, επίσης, εκδοχές που θέλουν την Βαρκελώνη για γενέτειρα αυτού του γλυκού στα χρόνια του βασιλιά Felipe V, ενώ άλλες χρεώνουν τη γέννηση του turrón στην αρχαία Αίγυπτο ή την Κρεμόνα της Ιταλίας. 

Ο αιώνας της Αναγέννησης στην Ισπανία (16ο αι.) φαίνεται πως αποτελεί τον «χρυσό αιώνα» αυτού του γλυκίσματος. Την εποχή εκείνη γράφτηκε η πρώτη συνταγή για turrón, ενώ λογοτεχνικά γίνεται μνεία από τον Lope de Rueda στο συγκεριμένο γλυκό. Συγκεκριμένα, ο θεατρικός συγγραφέας της Σεβίλλης γράφει το 1570 στο έργο του «La generosa paliza» (και όχι στο έργο «Los lacayos ladrones», όπως λανθασμένα αναφέρεται) για τον αφέντη Dalagón που τιμωρεί τους υπηρέτες του επειδή έφαγαν το turrón του Αλικάντε που ήταν επάνω στο γραφείο. 

Υπάρχουν, επίσης, διάφορα γραπτά του 16ου αιώνα που συνδέουν το turrón με τις γιορτές των Χριστουγέννων. Ένα από αυτά αναφέρει ότι ο μάγειρας του βασιλιά Felipe II συνήθιζε να σερβίρει το συγκεκριμένο γλυκό στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι του βασιλιά, ενώ ένα άλλο εξηγεί ότι την περίοδο των Χριστουγέννων οι μισθοί καταβάλλονταν στους δημοτικούς υπαλλήλους του Αλικάντε σε χρήμα και σε turrón! Σύμφωνα με άλλο έγγραφο, ήταν τόσες πολλές οι δαπάνες του Αλικάντε για την παραγωγή turrón, που οδήγησαν τον βασιλιά Felipe II να επιβάλει περιορισμό στην παραγωγή τους. Το turrón συνέχισε και για τους επόμενους αιώνες να είναι δημοφιλές την περίοδο των Χριστουγέννων, σε σημείο, μάλιστα, τον 19ο αιώνα ο βασιλιάς Carlos IV να απαγορεύσει την πώλησή του την εορταστική περίοδο για να ελέγξει τον αθέμιτο ανταγωνισμό. 

2. Polvorón
Όταν άνοιξα το τυλιγμένο σαν καραμελίτσα polvorón, αμέσως σκέφτηκα ότι επιτέλους ανακάλυψα τον ισπανικό κουραμπιέ. Αμ, δε! Την ώρα που το έπιασα και πήγα να το φάω σαν τον κλασικό ελληνικό κουραμπιέ έγινε ...σκόνη (polvo στα ισπανικά)! Κι αυτή είναι η βασική διαφορά του με τα υπόλοιπα χριστουγεννιάτικα κουλουράκια της οικογένειας των mantecados.  

Το polvorón είναι ένα είδος βουτημάτων mantecados από αλεύρι, βούτυρο, ζάχαρη και αμύγδαλα και ο σωστός τρόπος να καταναλωθεί είναι με μια μπουκιά γιατί διαλύεται εύκολα. Το γλύκισμα αυτό κατάγεται από την Ανδαλουσία του 16ου αιώνα, όπως και τα παραδοσιακά mantecados.

​3. Roscón de Reyes
Το roscón de Reyes είναι η ισπανική εκδοχή της βασιλόπιτας και κόβεται στις 6 Ιανουαρίου, την ημέρα των τριών Μάγων στην Ισπανία. Τα ζαχαρωτά φρούτα που κοσμούν το γλυκό αυτό ψωμί μοιάζουν με τα ρουμπίνια και τα σμαράγδια που έχουν οι κορώνες των βασιλιάδων. Συνοδεύεται, επίσης, από μια χάρτινη κορώνα στο κέντρο. Η γέμιση πραλίνας, σοκολάτας, κρέμας κ.α. αποτελεί μοντέρνο στοιχείο.

Αν και η ημέρα παραδοσιακά έχει να κάνει με τους τρεις Μάγους που πήγαν τα δώρα στον νεογέννητο Ιησού, η προέλευση αυτού του εθίμου χρονολογείται 2 αιώνες πριν από τη γέννηση του Χριστού. Τότε έφτιαχναν ένα παρόμοιο γλυκό στη διάρκεια της γιορτής των σκλάβων, που διαρκούσε μια εβδομάδα και ήταν αφιερωμένη στον Κρόνο. Τον 3ο αιώνα π.Χ. ξεκίνησε η παράδοση να τοποθετείται ένα κουκί στο εσωτερικό του, που αποτελούσε σύμβολο γονιμότητας. Όποιος το έβρισκε ήταν ο τυχερός του χρόνου. Με την επικράτηση του Χριστιανισμού στα χρόνια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, γιορτές σαν αυτή εξαφανίστηκαν αλλά το έθιμο με το γλυκό διατηρήθηκε σε διάφορα μέρη. Τον 18ο αιώνα, ο βασιλιάς Felipe V καθιέρωσε το να κρύβεται ένα νόμισμα στη ζύμη του roscón, όπως συμβαίνει με την ελληνική βασιλόπιτα, ενώ τα επόμενα χρόνια το νόμισμα αντικαταστάθηκε από κεραμικά αγαλματίδια.

Σήμερα στο εσωτερικό του μπορεί να κρύβονται εκπλήξεις (πλαστικά κουκλάκια, κοσμήματα και διάφορα άλλα αντικείμενα) κι ένα κουκί (hada). Σύμφωνα με την παράδοση, όποιος βρει μία από τις εκπλήξεις είναι ο «βασιλιάς» της ημέρας και τυχερός του χρόνου, ενώ όποιος βρει το κουκί πληρώνει το γλυκό και αποκαλείται κοροϊδευτικά tontolaba! Αν και οι εκπλήξεις του roscón δεν έχουν απαγορευθεί από το νομικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προστασία των παιδιών, υπάρχει συζήτηση για την επικινδυνότητα αυτού του εθίμου. 

4. Το mazapán του Τολέδο
Λέγεται ότι τον 13ο αιώνα, στη διάρκεια της ανακατάκτησης των μουσουλμανικών εδαφών της Ιβηρικής χερσονήσου από τα χριστιανικά βασίλεια του Βορρά, οι καλόγριες της Μονής του San Clemente στο Τολέδο επινόησαν αυτά τα γλυκίσματα από αμύγδαλα και ζάχαρη για να αντιμετωπίσουν τη μεγάλη πείνα που ήταν αποτέλεσμα των πολεμικών συγκρούσεων. Σύμφωνα με άλλες εκδοχές, τα mazapanes προέρχονται από μοναστήρι της Σικελίας, από παλιά ελληνική συνταγή ή από τους Άραβες που κατέκτησαν για 8 αιώνες κομμάτι της Ιβηρικής χερσονήσου. 

Αν και τα mazapanes καταναλώνονται στη διάρκεια όλου του χρόνου στο Τολέδο, για την υπόλοιπη Ισπανία αποτελούν χαρακτηριστικό χριστουγεννιάτικο γλυκό. Οι ανδαλουσιανές εκδοχές των mazapanes είναι πολύ δημοφιλείς. Πρόκειται για ένα είδος γλυκού με βάση το αμύγδαλο σε διάφορα μικρά σχέδια ή σε ενιαίο σχήμα χελιού! Υπάρχει, μάλιστα, και παγκόσμια ημέρα του mazapán στις 12 Ιανουαρίου! 

5. Κουφέτα (peladillas)
Το πρώτο πράγμα που σκέφτηκα μόλις μου πρόσφεραν στην Ισπανία μια πιατέλα γλυκά Χριστουγέννων γεμάτη με κουφέτα ήταν ότι κάποιος παντρεύτηκε! Σε αντίθεση με τα ελληνικά δεδομένα, τα κουφέτα στην Ισπανία χρησιμοποιούνται σε βαφτίσεις, γάμους, γενέθλια αλλά και ως γλυκό συνοδευτικό τα Χριστούγεννα. Τα κουφέτα με αμύγδαλο είναι χαρακτηριστικό γλυκό στη Βαλένθια, ενώ τα κουφέτα με σοκολάτα μπορεί κανείς να τα βρει στα ...καζίνο! 

6. Truchas de batata
Τα truchas de batata είναι το τυπικό γλυκό που καταναλώνεται την παραμονή των Χριστουγέννων στα Κανάρια Νησιά. 
​Είναι γλυκά πιτάκια που παραδοσιακά έχουν γέμιση γλυκοπατάτας, αμυγδάλου, κανέλας και γλυκάνισου, ενώ μπορεί κανείς να βρει και truchas ​γεμιστά με κανταΐφι, σοκολάτα ή κρέμα. 

​

7. Αμυγδαλόσουπα
Η σούπα αμυγδάλου είναι το παραδοσιακό επιδόρπιο της παραμονής ή της ημέρας των Χριστουγέννων στην Ισπανία. Υπάρχουν πολλές παραλλαγές αλλά τα βασικά συστατικά του είναι τα αμύγδαλα και το ζεστό γάλα αρωματισμένο με λεμόνι ή πορτοκάλι και κανέλα, ενώ αρκετοί προσθέτουν τρίμματα φρυγανιάς ή ψωμιού, κρόκο αυγού και κουκουνάρι. Η κυρίαρχη εκδοχή για την καταγωγή αυτού του γλυκού είναι ότι προέρχεται από την αυτοκρατορία των Οθωμανών.